Tủ rượu người Việt so với tủ sách Do Thái
Trích sưu tầm của Đặng Đ Tuân
Hôm rồi tôi có dịp ghé nhà một ông tá hải quân cùng quê chơi. Ông hiện phụ trách quân lực của cả một vùng. Ông vừa cất xong ngôi nhà (biệt thự thì đúng hơn) và sắm xe hơi mới. Bước vào phòng khách ngôi nhà, ập vào mắt tôi chính là chiếc tủ rượu hoành tráng được gắn sát chiếm diện tích gần nửa bức tường chính diện.
Thôi thì đủ thương hiệu rượu danh tiếng: từ Chivas, Hennessy, Napoleon, Johnnie Walker cho tới Vodka xịn tận bên Nga… được gia chủ bày khá ngay ngắn trên kệ. Ông đi giới thiệu cho chúng tôi xuất xứ từng chai rượu: chai này thằng bạn đi nước ngoài về tặng, chai kia đồng nghiệp cho, chai nọ do cấp dưới biếu với giọng khá hào hứng cũng như thể hiện sự am hiểu về rượu ngoại.
Sau khi dẫn chúng tôi đi tham quan quanh khuôn viên
nhà, cùng với mấy câu chuyện hỏi thăm nhạt thếch, ông tá nhanh chóng nhập sòng.
Trong lúc mấy vị đang say sưa sát phạt, chúng tôi cũng đang ngó nghiêng thứ này
thứ kia của căn nhà thì xảy ra chuyện thằng con đầu của vợ hai, 8 tuổi, lén vào
phòng lục túi bố lấy mấy tờ 500 ngàn và bị bà nội tóm cổ xách ra báo. Ông chỉ
đánh nó mấy cái nhè nhẹ và mắng nó mấy câu quen thuộc rồi lại tiếp tục lao vào
sòng, cách xử lý của ông khiến tôi tin thằng bé đây không phải là lần đầu và
chắc chắn không bao giờ là lần cuối.
Câu chuyện thứ hai tôi muốn đề cập với các
bạn thói quen đọc sách của người Do Thái. “Trong mỗi gia đình Do Thái luôn luôn
có 1 tủ sách được truyền từ đời này sang đời khác. Tủ sách phải được đặt ở vị trí
đầu giường để trẻ nhỏ dễ nhìn, dễ thấy từ khi còn nằm nôi. Để sách hấp dẫn trẻ,
phụ huynh Do Thái thường nhỏ nước hoa lên sách để tạo mùi hương cho các em chú
ý.”
“Mặc dù chỉ có 8 triệu dân nhưng ở Israel có tới hơn 1.000 thư viện
công cộng với nhiều sách quý. Bên cạnh việc hình thành, xây dựng thói quen đọc
sách từ khi nằm nôi cho trẻ nhỏ, người Do Thái hiện vẫn sử dụng hình ảnh con
lừa thồ sách để dạy các con mình: nếu chỉ dừng ở việc đọc mà không biết ứng
dụng thì trí tuệ đó cũng chỉ là trí tuệ chết. Và để có thể ứng dụng, trẻ em Do
Thái không ngừng đọc sách và tích lũy kiến thức từ nhiều ngành, lĩnh vực khác
nhau.”
Đó là hai câu chuyện về “tủ rượu” của người
Việt và “tủ sách” của người Do Thái, hay nói khác hơn là câu chuyện về “văn hóa
đọc” của hai dân tộc cách xa nhau cả về địa lý lẫn khoảng cách văn minh.
Mối tương quan giữa “văn hóa đọc” và sự phát triển
Trong một lần nói chuyện với Giáo sư Chu Hảo, một học
giả gạo cội của Việt Nam và đang là Giám đốc Nhà Xuất bản Tri Thức, tôi đưa ra
câu hỏi: “Trên cương vị một học giả và một người làm sách, ông có cảm nhận như
thế nào khi người Việt hiện đang chuộng chưng ‘tủ rượu” hơn là ‘tủ sách’ cũng
như xin ông cho nhận xét về văn hóa đọc của người Việt hiện nay?” Giáo sư trả
lời: “đó là tư duy của ‘trọc phú’ – ham chuộng vật chất, khoe mẽ hơn là hiểu
biết, tri thức,” về văn hóa đọc của người Việt, ông nhấn mạnh hai chữ “đau
lòng”.
Ông và nhà xuất bản Tri Thức hiện đang dịch
và phát hành các đầu sách tinh hoa (Tủ sách tinh hoa) của nhân loại như: “Tâm lý
học đám đông” (Gustave Le Bon), “Bàn về tự do” (John Stuart Mill)… nhằm giới
thiệu và lan tỏa các giá trị, tư tưởng tiến bộ của nhân loại đến với người
Việt. Thế nhưng, vị học giả cho biết, một đất nước 90 triệu dân như Việt Nam
lại tiêu thụ chưa đầy 1000 cuốn sách dạng trên, trong khi đó tại Nhật Bản thời
cải cách Minh Trị – Thiên Hoàng (1866-1869), 30 triệu dân Nhật lại tiêu thụ tới
hàng trăm ngàn cuốn sách tinh hoa đó!!! Ông nói thêm,
thế nhưng các loại sách tình cảm hời hợt, thậm chí kích dục lại có số lượng
tiêu thụ 5000 – 10000 cuốn ở Việt Nam. “Văn hóa đọc của người Việt
hiện nay quá kém.” – giáo sư kết luận.
Ở các nước Âu – Mỹ, lấy ví dụ ở Pháp hiện nay, trung
bình một người dân Pháp đọc tới 20 cuốn sách/năm, đối với người dân sống ở
thành phố, tầng lớp tri thức, con số đó lên tới 30-50 cuốn/ năm (Nguyễn Hương,
bài “Người Việt ít đọc sách: Cần những chính sách để thay đổi toàn diện”). Ở
Nhật, như đã nói ở trên, ngay từ thời Cải cách Minh Trị, chỉ với 30 triệu dân
mà tiêu thụ tới hàng trăm ngàn cuốn sách dạng tinh hoa, “khó nhằn”.
Ở một quốc gia gần hơn trong cộng đồng
ASEAN, đó là Malaysia, số lượng sách được đọc trên đầu người là 10-20
cuốn/người/năm. Và ở Việt Nam, theo con số do Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch
công bố ngày 12/04/2013 ngay trước thềm sự kiện “Ngày hội Sách và Văn hóa Đọc”,
số lượng sách một người Việt đọc trong một năm là… 0,8 cuốn, nghĩa là người
Việt Nam đọc chưa đầy 1 cuốn sách trong 1 năm!!!
“Đọc sách là quá trình làm cho con người hòa hợp về
mặt tinh thần với những khối óc vĩ đại của tất cả mọi thời đại, mọi dân
tộc.”(M. Gorki) Sách là phương tiện chuyên chở những giá trị tiến bộ, tri thức,
những luồng tư tưởng của nhân loại từ ngàn đời nay. Đọc sách giúp chúng ta hiểu
biết về thế giới, về bản thân cũng như trang bị cho chúng ta công cụ quan trọng
nhất để phát triển – tri thức. Đối với cá nhân, nó trang bị cho ta hiểu biết về
mọi mặt: kinh tế, xã hội, văn hóa… và nhất là trang bị nền tảng kiến thức cho
mỗi cá nhân, trang bị những kĩ năng, lập luận chặt chẽ, thuyết phục, giúp chúng
ta có được tư duy độc lập, biết phản biện. Sách giúp chúng ta có thể nhận ra
các giá trị, phân biệt chân-giả, cũng như biết nhận định độc lập về một vấn đề,
ý kiến nào đó.
Đối với một quốc gia, sách cung cấp nền
tảng để phát triển mọi mặt: kinh tế, xã hội, bảo tồn văn hóa cũng như các giá
trị tiến bộ và giúp đào tạo nên những con người có đầy đủ kỹ năng để cống hiến
cho tổ quốc và xã hội. Bước vào nền kinh tế tri thức, với sự bùng nổ của công
nghệ và “đám mây kiến thức”, khi kiến thức, tri thức là nguồn lực chính cho mọi
sự phát triển, thì nâng cao và lan tỏa “văn hóa đọc” tron cộng đồng là nhiệm vụ
mấu chốt trong chính sách của mọi quốc gia.
Có sự tương quan rõ ràng giữa văn hóa đọc và sự phát
triển của một quốc gia. Với những con số ở trên, dễ hiểu vì sao nước Pháp lại
có một nền kinh tế, văn hóa và nghệ thuật rạng rỡ như vậy. Và nước Nhật có thể
đứng dậy thần kỳ sau Thế chiến 2 cũng như vươn lên quật khởi sau bao thiên tai liên
miên, hiện đang là nền kinh tế đứng thứ 2 thế giới với nền khoa học-công nghệ
tiên tiến bậc nhất. Malaysia
đang là ngôi sao mới ở khu vực ASEAN với những chính sách đổi mới và mở cửa đột
phá gần đây.
Người Do Thái
với câu chuyện “Một dân tộc 13 triệu dân nhưng sinh ra gần 40% chủ nhân của các
giải Nobel; 1/3 trên tống số các nhà triệu phú đang sống và làm việc tại Mỹ là
người Do Thái; 20% giáo sư tại các trường đại học hàng đầu hiện nay; 3 nhân vật
sau Công nguyên cho đến hiện tại có tác động lớn nhất đến lịch sử nhân loại là
Chúa Jesus, Karl Marx và Alber Einstein là người Do Thái.”
Mỗi người Việt chưa đọc nổi 1 cuốn
sách/năm, ai có thể khẳng định không liên quan đến tình trạng suy thoái toàn
diện từ kinh tế, giáo dục, văn hóa, xã hội cũng như nhân cách con người hiện
nay ở Việt Nam?
Thái độ của người trẻ Việt với “văn hóa đọc”
Thế hệ trẻ chính là những người kế thừa và phát triển,
là tương lai của đất nước. Tuổi trẻ cũng là khoảng đời mà con người có tinh
thần học hỏi và sáng tạo nhất, là thời kì hoàn thiện về chất, vì vậy là thời kì
đòi hỏi con người phải đọc sách nhiều nhất. Với số liệu Bộ VH-TT-DL đưa ra ở
trên, người trẻ Việt hiện đang làm gì? Xin thưa, phần lớn họ đang ngồi đồng
suốt ngày nơi quán game, chém gió tại quán cà phê, để bình phẩm mông, ngực của
hot girl này, người mẫu nọ, dành thời gian và “tâm huyết” quan tâm đến mấy vụ
kiểu như “Kiều nữ Hải Dương”…
Tiến sĩ Alan Phan, người có hơn 25 năm làm
việc ở nhiều quốc gia trên thế giới, người Việt đầu tiên đưa một công ty lên
sàn chứng khoán, nhận xét: “Ở các nước Âu – Mỹ, thời gian rảnh sinh viên họ
thường ngồi trước computer đọc tin tức, tìm thông tin hay đọc sách. Còn sinh
viên Việt Nam, họ đang bận “ngồi đồng” chém gió tại các quán cà phê, trà đá.”
Tại các nước phương Tây hoặc Nhật Bản, hình ảnh chúng ta thường thấy trên xe
buýt, tàu điện ngầm hay ngay cả trên đường phố là hình ảnh các bạn học sinh,
sinh viên say sưa với cuốn sách trên tay.
Mỗi lần theo dõi các cuộc tranh luận của giới trẻ Việt
Nam về các vấn đề “hot” trên các diễn đàn, mạng xã hội, chúng ta sẽ thấy rõ sự
thiếu hiểu biết, thiếu văn hóa cũng như trình độ… ngụy biện bậc thầy của các
bạn trẻ. Các bạn không tự trang bị được cho mình một nền tảng kiến thức, tư duy
độc lập, lập luận thuyết phục cũng như kĩ năng, văn hóa tranh biện.
Tâm lý bầy đàn luôn thể hiện rõ nhất ở
những sự kiện như vậy. Sự kiện cô bạn trẻ Huyền Chip và cuốn “Xách ba-lô lên và
đi”, một trong những sự kiện nóng và được giới trẻ tranh luận nhiều nhất trong
năm 2013, là một ví dụ điển hình.
Có hai luồng tranh luận chính trong sự kiện Huyền
Chip, một luồng ủng hộ và một luồng phản đối. Tuy nhiên, với cả hai luồng, để
tìm được những tranh luận văn minh, thuyết phục, dẫn chứng rõ ràng là vô cùng
hiếm hoi. Chỉ toàn thấy comment (bình luận) mang tính “ném đá”, mạt sát, hạ
nhục cá nhân. Ngay cả những trí thức như Giáo sư Nguyễn Lân Dũng cũng bị các
bạn trẻ chúng ta dọa “vả vỡ mồm”!!!
Trước mỗi sự kiện truyền thông đưa ra, các
bạn trẻ không thể phân biệt được đâu là tin thật, đâu là tin giả, đâu là chiêu
PR. Một bộ phận như những con cừu ngoan ngoãn, họ chỉ biết bám đuôi nhau và gật
đầu. Bộ phận còn lại nghe cái gì cũng kêu “bậy” dù chẳng có dẫn chứng, cơ sở
nào để phản biện lại.
Họ đang bị cuốn theo “cơn lốc thông tin” cũng như sự
dắt mũi của một bộ phận giới truyền thông thiếu đạo đức và liêm sỉ, đang “nhồi
sọ” người đọc với những tin tức dạng “sốc, hiếp, giết”, kiếm tiền dựa trên sự
ngu muội của người khác. Ai có thể phủ nhận đó không phải là hậu quả của việc
lười đọc sách và học hỏi?
Kết
Câu chuyện về cái “tủ rượu” của ông tá hải quân trong
câu chuyện đầu bài và cái “tủ sách” của người Do Thái, hay câu chuyện “văn hóa
đọc” của người Việt Nam có mối liên hệ chặt chẽ với khoảng cách phát triển hiện
tại giữa chúng ta với thế giới.
Để đất nước và con người Việt Nam phát
triển về mọi mặt, bền vững, việc đầu tiên là phải làm sao để “văn hóa đọc” của
người Việt lan tỏa và thăng hoa, tạo thói quen đọc sách và yêu sách. Muốn phát
triển như Âu-Mỹ, Nhật hay người Do Thái, trước hết phải học hỏi văn hóa đọc từ
họ.
Phải làm sao nhà nhà đều có “tủ sách” để tự hào và
gieo hạt, chứ không phải là “tủ rượu” để khoe mẽ vật chất và phô trương cái tư
duy trọc phú. Mọi thay đổi phải bắt đầu từ thế hệ trẻ.